Сэлэнгэ аймгийн гадаргын болон хаягдал ус, агаарын чанарын 2024 оны 07 дугаар сарын тойм

1.Гадаргын усны чанар

Сэлэнгэ аймгийн Байгаль орчны шинжилгээний лаборатори нь гадаргын усны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу 2024 оны 7 дугаар сард Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Хараа, Ерөө, Бугант, Буурь, Хиагт, Хүдэр, Туул голуудын хяналт-шинжилгээний цэгээс нийт 17 усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын 20 гаруй үзүүлэлтийг тодорхойллоо.

Сэлэнгэ мөрөн, Сэлэнгэ голын Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 2 удаа, Зүүнбүрэн хяналт-шинжилгээний цэгээс 1 удаа усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 230.2 -237.8 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Орхон гол, Орхон голын Орхон, Шаамар, Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 208.1-257.7 мг/л-т хэлбэлзэж, Орхон-Сүхбаатар цэгээс авсан сорьцонд нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.022 мгN/л буюу ХА-аас 1.10 дахин, аммонийн азотын /NH₄/-ын агууламж 0.73мг/л буюу ХА-аас 1.46 дахин давсан байна.  

Ерөө гол, Ерөө голын Бугант, Ерөө, Дулаанхаан хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 47.2-50.7 мг/л, ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Бугант гол, Бугант голын Бугант хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 80.7 мг/л,  ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Туул гол, Туул голын Туул-Орхонтуул хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 290.3мг/л  ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Хүдэр гол,  Хүдэр голын  Хүдэр хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 128.3 мг/л,  ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Хараа гол,  Хараа-Зүүнхараа хяналт-шинжилгээний гүүрний дээд ба доод, Баянгол сумын Хараа-Баруунхараа хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 148.0-250.4 мг/л, ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Буурь гол  Буурь голын Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 558.4 мг/л,  биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 3.1 мгО/л буюу ХА-аас 1.03 дахин, перманганатын исэлдэх чанар /Пич/ 10.2 мгО/л буюу ХА-аас 1.02 дахин, аммонийн азотын /NH₄/-ын агууламж 0.74 мгN/л буюу ХА-аас 1.48 дахин давсан байна.

Хиагт гол  Хиагт голын Алтанбулаг хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 771.2 мг/л,  нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.811 мгN/л буюу ХА-аас 40.55 дахин, аммонийн азотын /NH₄/-ын агууламж 8.13 мгN/л буюу ХА-аас 16.26 дахин, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 6.0 мгО/л буюу ХА-аас 2.0 дахин, эрдэс фосфорын агууламж 0.328 мг/л буюу ХА-аас 3.28 дахин, перманганатын исэлдэх чанар /Пич/ 13.3 мгО/л буюу ХА-аас 1.33 дахин давж бохирдолтой байна.

Ус бохирдуулах бодисын агууламж

Хүснэгт 1

2.Хаягдал бохир усны хяналт-шинжилгээ

2024 оны 07 дугаар сарын 17-нд Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Сэлэнгэ Цэнгэг Ус” ОНӨААТҮГ-ын хаягдал ус цэвэрлэх байгууламж /цаашид ЦБ гэх/-ийн орох, гарах цэгээс авсан хаягдал бохир усны 2 сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнгээс үзэхэд ЦБ-аас гарч байгаа ус 70.81 %-ийн цэвэршүүлэлттэй байжээ.

2024 оны 07 дугаар сарын ЦБ-ын орж байгаа болон цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (цаашид ЗДХ гэх)-тэй харьцуулан 2 дугаар хүснэгтэд үзүүллээ.

2 дугаар хүснэгт

Тайлбар: Ж/Б-жинлэгдэх бодис, БХХ₅-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, Эрдэс фосфор MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

Дүгнэлт: Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Ерөө, Туул, Бугант голууд цэвэр, Буурь гол бага бохирдолтой, Хиагт гол маш бохир байлаа.

Үгийн товчлол: Ж/б-жинлэгдсэн бодис, БХХ5-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ХХХ-химийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ПИЧ-перманганатын исэлдэх чанар

Энэ сард “Сэлэнгэ Цэнгэг Ус” ОНӨААТҮГ-ын цэвэрлэх байгууламжийн цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг үзэхэд ЗДХ-нээс биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч - 2.75 дахин, химийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч- 1.33 дахин, эрдэс фосфор – 2.18 дахин, нийт азот 1.48 дахин тус тус давсан байна.

       Агаарын шинжилгээ:

Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын агаарын чанарын харуулын 7 дугаар сарын  ажиглалтын дүнгээс үзэхэд агаар дахь хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.002 мг/м³, хамгийн их нь 0.006 мг/м³, азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.013 мг/м³, хамгийн их нь 0.022 мг/м³ байна. Агаарын чанарын MNS 4585:2016 стандарт дахь хүлцэх агууламжаас PM10 буюу том ширхэглэгт тоосонцор, PM2.5 буюу нарийн ширхэглэгт тоосонцор давсан үзүүлэлтгүй байна. Агаар болон хөрсөн дээрхи цацрагийн түвшин фон түвшнээс даваагүй байна.

Агаарын чанарын 2-р харуул болох Мандал сумын агаар дахь түгээмэл бохирдуулагч хий болох азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.016 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.028 мг/м³, хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.002 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.004 мг/м³, PM10, PM2.5 тоосонцор MNS 4585:2016 стандарт дахь хүлцэх агууламжаас даваагүй байна.

Мэдээ бичсэн: БОШЛ-ын агаар, ус хариуцсан инженер М.Өнөржаргал